Oorlogradio

In de Tweede Wereldoorlog maakt de Duitse bezetter zich meester van alle media in Nederland. Er wordt een strenge censuur op alle nieuws geplaatst. Luisteren naar andere dan de gecontroleerde radiozenders wordt streng verboden. In Londen maakt de Nederlandse regering in ballingschap graag gebruik van de mogelijkheid die de BBC in Engeland biedt om radioboodschappen naar het bezette Nederland te zenden. De eerste uitzending van Radio Oranje via de "European Service" van de BBC is op 28 juni 1940. Vanaf die dag zitten duizenden Nederlanders 's avonds om 9 uur aan hun radio gekluisterd. Die staat heel zacht om eventuele "foute" buren niet wijzer te maken. De uitzendingen worden gedaan op diverse golflengten (frequenties te berekenen via de formule 300.000: golflengte in meters= kilohertz). In de lange golf op 1500 meter, in de middengolf op 373, 285 3n 261 meter, en in de korte golf in de 49, 41 en 31 meterbanden.

Omdat de Duitsers geen controle hebben over de BBC in Londen, doet de bezetter verwoede pogingen om deze uitzendingen te verstoren. Veel hinder wordt ondervonden door de uitzendingen van Radio Bremen. De uitzendingen die soms storend door die van de lange golfzender Daventry (1500m) heen komen, zijn niet afkomstig van een andere zender op lange golf, maar op middengolf. Hoe komt dit? Een nadere verklaring: De Duitsers, die na hun inval in Polen de golflengte van 395 m (758 kHz), toebehorende aan Kattowice, voor hun eigen zender Bremen gaan gebruiken, nemen de Nederlandse omroepzender bij Jaarsveld in beslag en gaan uitzenden onder de naam “Bremen”. Hiervoor brengen zij de golflengte van deze in 1940 gereed gekomen, krachtige zender op die van Bremen. De zender op 395 m is zo sterk dat op kristalontvangers in de meeste gevallen andere stations er bijna geheel door worden overstemd. De Engelse zender Daventry op 1500m in de lange golf is door de storende invloed van Bremen, soms ook werkend onder de naam "Arnhem", vaak moeilijk te verstaan. Zie ook oorgetuige, een persoonlijke herinnering. Het gebruik van een raamantenne biedt wat verlichting van de storing maar is niet zonder gevaar. Een raamantenne is niet makkelijk verdekt op te stellen en bij een eventuele huiszoeking wordt die al snel ontdekt. Een betere oplossing is het gebruik van een speciaal daarvoor geconstrueerd filter. Het apparaat zeeft als het ware de ongewenste signalen uit. Het krijgt al snel de naam "moffenzeef".

In 1943 moeten alle Nederlanders hun radio inleveren. Alleen de "foute" Nederlanders, zij die met de bezetter heulen, mogen hun radio behouden. Niet iedereen geeft gehoor aan dit bevel. Veel radio's verdwijnen ondergronds. Amateur- technici zoeken via allerlei kanalen naar onderdelen om een nieuwe ontvanger te maken. Zie ook het artikel kortegolf-voorzetapparaat. Het is meestal een eenvoudige buizenontvanger met de nodige problemen. Bij het afstemmen kan het gebeuren dat de ontvanger signalen gaat uitzenden die in de buurt op de radio te horen zijn als gillende fluittonen. De Mexicaanse Hond. Ook kan het gebeuren dat de radio als zender gaat werken. De condensator die voor de afstemming nodig is blijkt soms erg gevoelig voor luchttrillingen zodat deze in het ritme van de luchttrillingen (het geluid) mee gaat trillen. Dit heeft door de constructie van de radio het gevolg dat de instelling van de radio verandert. De radio gaat nu als zender werken waardoor de gesprekken op een ontvanger in de buurt te horen zijn. Dat dit grote gevaren meebrengt is duidelijk. Tegen het einde van de oorlog komen stroomstoringen veel voor. Om toch naar radio Oranje te kunnen luisteren wordt een kristalontvanger gebruikt. Dit apparaatje werkt zonder netstroom of batterij en kan daardoor overal worden gebruikt. Wanneer voor een (illegale) buizenradio toch elektriciteit nodig is wordt gebruik gemaakt van een fietsdynamo die op een aangepaste fiets of aan een trapnaaimachine is bevestigd. Men zou kunnen spreken van een trapradio.