Hoofdafdeling Ontwerp
Bedrijfsonderdeel van de facilitaire tak van de NTS/NOS, ontstond vanuit de Afdeling Decorontwerp en bestond van 1960 tot 1988
1951-1960 voorgeschiedenis
1953-1955 Decorontwerp
Als de voorbereidingen voor landelijke televisie van start gaan wordt daarvoor beeldhouwer/schilder Peter Zwart als freelancer ingeschakeld om decors te verzorgen. Hoewel de bedoeling is dat decorontwerp, net als regisseurs, door de omroepverenigingen en niet door de NTS geleverd zal worden, blijkt in de praktijk dat niemand anders gevraagd en/of beschikbaar is dan Peter Zwart. Met enkele assistenten is hij verantwoordelijk voor zo goed als alle decors en grafische ontwerp van de experimentele periode. Zij verzorgen het ontwerp en zijn verantwoordelijk voor de bouw en uitvoering van decor.
Dat alles vindt plaats in Studio Irene, waar in augustus 1952 een kleine uitbouw gerealiseerd wordt door de NTS Technische Dienst ten behoeven van de voorbouw, afbouw en opslag van decors. Als snel blijkt dit niet voldoende en wordt een extra werkplaats gevonden aan de Plaggenweg in Bussum.
Daarna treedt Zwart in vaste dienst als decorontwerper en hoofd van de Afdeling Decorontwerp. Daarmee wordt decorontwerp een onderdeel van de faciliteiten die de NTS levert aan de omroepverenigingen.
Samenstelling:
- Peter Zwart freelance decorontwerper (vanaf 1951), NTS decorontwerper en hoofd Afdeling Decorontwerp (vanaf 1953)
- Jac Hey decorbouwer, freelance
- Jan Pet decorassistent, grafisch ontwerp
- R.G. van Midden assistent
1954 Groei en arbeidsdeling
Eind 1954 is de NTS gegroeid naar 84 werknemers. Het reeds bestaande onderscheid tussen technische mensen en programma-mensen wordt geformaliseerd in een organogram met onder het Bestuur twee diensten: de Technische Dienst en de Programmadienst. De Afdeling decorontwerp ressorteert onder de Programmadienst. Met de groei van de NTS en het aantal televisie-uitzendingen ontstaat arbeidsdeling; met name tussen ontwerp en decorbouw. Decorbouw zal voortaan vallen onder een eigen afdeling (o.l.v. Jan Roorda) van de Programmadienst. Binnen de Afdeling decorontwerp ontstaan specialisaties grafisch ontwerp, maquettebouw en decorontwerp.
De ontwerpers krijgen twee werkkamers in het Maagdenhuis, vlakbij Studio Irene. In de ene kamer werken decorontwerpers Peter Zwart en Fokke Duetz. In de andere kamer werken Cor Hermeler en Jan van der Does aan grafische opdrachten, maquettes en trucages.
1955 Ambachtsschool
In 1955 verhuizen de grafisch ontwerpers en decorontwerpers naar de voormalige Ambachtsschool achter Studio Irene. Ze krijgen een deel van de tweede etage tot hun beschikking. De nieuwe ruimte is nodig want de Afdeling Ontwerp zal hard moeten groeien om aan de toenemende vraag van de omroepverenigingen te kunnen voldoen. Het blijkt gemakkelijker om nieuwe grafisch ontwerpers aan te trekken van de grafisch opleidingen, dan decorontwerper, want daar bestaan in Nederland geen opleidingen voor. De werkdruk voor decorontwerpers is daardoor sinds 1951 erg hoog. Jac Hey krijg in de Ambachtsschool een werkruimte om zich te specialiseren in maquette en miniatuurbouw.
Samenstelling van de Afdeling Decorontwerp in 1955:
- Afdeling Decorontwerp: Peter Zwart
- Decorontwerpers: Peter Zwart, Fokke Duetz (vanaf 1955)
- Grafisch ontwerpers: Cor Hermeler, Jan van der Does
- Maquettebouw: Jac Hey
Hoofdafdeling Ontwerp
Reorganisatie 1960
De NTS is explosief aan het groeien en heeft eind 1961 542 mensen in dienst, waarvan 30% pas korter dan een jaar. In de loop van 1962 komen daar nog eens 159 nieuwe mensen bij. Het organogram is aan herziening toe. Het NTS Jaarverslag van 1962 licht toe dat dat vooral zit in de uitbreidingen van de NTS dienstverlening op decorontwerp, decoruitvoering en de operationele ploegen. De Programmadienst krijgt in het nieuwe organisatiemodel 3 Hoofdafdelingen: Ontwerp, Materiële Uitvoering en Operationele Uitvoering. De hoofdafdeling Ontwerp wordt geleid door Peter Zwart. Daaronder ressorteren twee onderafdelingen: Decorontwerp onder leiding van Fokke Duetz en Grafisch Ontwerp onder leiding van Ger van Essen.
Deze indeling en verdeling van leidinggevende posities is al snel achterhaald. Fokke Duetz bedankt voor de eer en wil liever decorontwerper blijven. Peter Zwarts gezondheid verslechtert waardoor hij vanaf 1960 minder aanwezig is op de afdeling en vanaf 1964 gaat hij zich intensief bezighouden met de voorbereidingen op kleurentelevisie bij Philips. Jan van der Does, hoofd van de Onderafdeling Decorontwerp, vult de facto, maar niet officieel, de gaten op.
Vanaf 1960 huist de groeiende afdeling in een villa in de Emmastraat in Hilversum. De decorontwerpers hebben de begane grond en de eerste etage, de grafisch ontwerpers en maquettebouwers zitten op de zolder.
Reorganisaties en ringensysteem
In 1971 wordt Jan van der Does officieel manager van de Hoofdafdeling Ontwerp. De jaren ervoor heeft hij zich intensief bezig gehouden met de toekomst van de Hoofdafdeling en ook de toekomstige huisvesting van de afdeling in het Omroepkwartier. De Hoofdafdeling zal twee etages gaan betrekken in het hoofdgebouw. Maar voor het zover is staan nog enkele verhuizingen op stapel waarbij de onderafdelingen afdeling Grafisch Ontwerp en Decorontwerp gescheiden worden.
Daarna start de NTS onder leiding van organisatie-expert Bout met een nieuw organisatiemodel, het zogeheten ringensysteem. Voor de onderafdelingen betekent dit dat er in plaats van één chef een aantal vakgroepbegeleiders worden gekozen die als 'primus interpares' aan hun eigen specialisatie leidinggeven. De onderafdeling Decorontwerp komt als eerste vakgroep in protest tegen deze van bovenaf opgelegde reorganisatie. Na enkele verhitte gesprekken tussen de ontwerpers en de leiding in januari en februari van 1974 besluit Van der Does terug te treden als chef. Dorus van der Linden, decorontwerper en één van de vakgroepbegeleiders van decorontwerp, neemt de functie over. Door overbelasting moet Van der Linden de functie weer neerleggen en neemt Frans van der Aa het van hem over.
Ondanks de grondige reorganisaties in de jaren zeventig, blijft de Hoofdafdeling Ontwerp in deze structuur bestaan tot de privatisering in 1988. Wel zal maquettebouw een aparte onderafdeling van de Afdeling Decorontwerp gaan worden met een eigen chef. En er komt een nieuwe specialisatie in de vorm van ontwerpassistenten die de decorontwerpen vertalen in technische tekeningen waar de verschillende ateliers van decorbouw mee aan het werk kunnen. Er komen onder meer een kostuumontwerper en een materiaalman in dienst. Verder krijgt de Hoofdafdeling Ontwerp bij de verhuizing naar het Hoofdgebouw op het Mediapark in Hilversum een studioruimte waar geëxperimenteerd kan worden met video en animatie en een zeefdrukkerij.
Privatisering en het einde van de Hoofdafdeling Ontwerp
Bij de privatisering van de facilitaire tak van de NOS in 1988 wordt de Hoofdafdeling Ontwerp opgeheven. De NOS diensten die vallen onder de NOS Dienst Programmafaciliteiten worden allemaal verzelfstandigd tot businessunits onder het Nederlands Productie Bedrijf (NOB). De onderafdeling Grafisch Ontwerp gaat verder als NOB Design. De onderafdeling Decorontwerp gaat samen met de voormalig afdeling NOS Decorbouw als NOB Decor. Een deel van de decorontwerpers is het niet eens met die samenvoeging en gaat verder onder de vleugels van DutchVieuw.
Leidinggevenden Hoofdafdeling Ontwerp
- Peter Zwart tot 1971
- Jan van der Does 1971-1975
- Dorus van der Linden 1975
- Frans van der Aa van 1975 tot 1988
