De Ombudsman
Het begrip en instituut ombudsman werd door VARA-programmamaker Tom Pauka in 1969, na een vakantie in Zweden, in Nederland geïntroduceerd. Hij bedacht het VARA-televisieprogramma met het woord in de titel. Het programma heette eerst Geachte Ombudsman, en vervolgens De Ombudsman. Het besteedde aandacht aan voornamelijk consumentenklachten. De eerste televisieombudsman was Marcel van Dam, wiens optreden zou leiden tot de langslepende Exota-affaire. Daarna werd Johan van Minnen de VARA-Ombudsman, die werd opgevolgd door Hans Ouwerkerk, en de laatste was Frits Bom. Toen was het instituut een begrip, dat nationaal en vaak gemeentelijk ingevoerd ter controle en correctie van de overheid. In Nederland is de Nationale Ombudsman een persoon die helpt bij problemen tussen een persoon of bedrijf en de overheid. De Nationale Ombudsman werkt vanuit een wettelijk kader, wat soms vragen zou kunnen oproepen ten aanzien van een volstrekte "onafhankelijkheid". De Nederlandse Stichting de Ombudsman, voortgekomen uit het televisieprogramma van Marcel van Dam, behandelt ook klachten over bedrijven. Deze stichting werkt niet vanuit specifieke wettelijke bevoegdheden.
Exota-affaire
De meest slepende zaak voor Ombudsman Van Dam wordt de Exota-zaak. Deze kwestie over spontaan ontplofte limonadeflessen wordt op 19 december ’70 in het gelijknamige radioprogramma wereldkundig gemaakt. In de actualiteitenrubriek Achter het nieuws (1971) reageert Van Dam op het verwijt van de fabrikant, chantage uit te oefenen. In hetzelfde “Achter het nieuws” (1980) krijgt de Exota-affaire later opnieuw aandacht als er (gedurende zeer korte tijd) beslag is gelegd op VARA-gebouwen en de woning van Marcel van Dam. Uiteindelijk -26 jaar later- bepaalt de rechter dat Van Dam een algemeen probleem (ontploffende flessen) niet als een Exota-probleem mag presenteren. In “NOVA” (1996) is er aandacht voor deze rechterlijke uitspraak, waarin ook bepaald wordt dat de VARA zeven miljoen gulden (schadevergoeding plus vanaf 1970 bijgetelde rente) moet betalen.
